Działalność człowieka, w tym urbanizacja, wylesianie i zanieczyszczenie środowiska, znacząco przyczynia się do zagrożenia wielu gatunków wymarciem. Przełowienie ryb, niszczenie siedlisk oraz zmiany klimatyczne dodatkowo osłabiają populacje zwierząt i roślin. Przedstawiamy dziesięć gatunków zwierząt objętych w Polsce ścisłą ochroną, która ma na celu zachowanie rzadkich i zagrożonych wyginięciem organizmów.
Ochrona gatunkowa to forma ochrony przyrody, której celem jest zachowanie rzadkich i zagrożonych wyginięciem organizmów. Chronionych roślin i grzybów nie można zrywać, a na chronione zwierzęta nie wolno polować. Często ochrona obejmuje również siedliska, w których te gatunki żyją, ponieważ ich istnienie często zależy od specyficznych warunków środowiskowych. Szczególną uwagę zwraca się na gatunki kluczowe dla ekosystemu.
Organizmy mogą być objęte ochroną ścisłą lub częściową. Rośliny, zwierzęta i grzyby pod ochroną ścisłą są chronione przez cały rok, podczas gdy te pod ochroną częściową mają ograniczenia czasowe, na przykład w okresie opieki nad młodymi. Rośliny częściowo chronione można zbierać w określonych ilościach, na przykład w celach leczniczych, a na zwierzęta objęte częściową ochroną można polować w wyznaczonych okresach.
Ochrona gatunkowa odnosi się do najbardziej cennych, unikalnych i rzadkich przedstawicieli flory i fauny. W Polsce ochroną ścisłą objęto 415 gatunków roślin, 232 gatunki grzybów oraz 589 gatunków zwierząt, w tym 92 gatunki bezkręgowców i 497 gatunków kręgowców. Zwierząt objętych ochroną nie można zabijać, łapać ani płoszyć, a także umyślnie niszczyć ich gniazd, jaj czy nor. W czasie wychowywania młodych nie wolno ich niepokoić. Ponadto handel tymi zwierzętami jest zabroniony.
Żubry w Polsce wyginęły w swoim naturalnym środowisku w 1919 roku. Przetrwały jedynie osobniki, które znajdowały się w ogrodach zoologicznych. Wszystkie żubry żyjące obecnie na wolności pochodzą właśnie z hodowli zwierząt trzymanych w niewoli. W 2021 roku światowa populacja żubrów liczyła 9554 osobniki. Większość z nich, bo aż 76%, żyło w wolnych populacjach. 5% populacji stanowiły osobniki żyjące w hodowlach półwolnych, a 19% - w hodowlach zamkniętych. Polska odgrywa kluczową rolę w ochronie żubra. Nasz kraj zamieszkuje aż ¼ światowej populacji tego gatunku.
Na koniec 2021 roku w Polsce żyło 2429 żubrów, z czego 2223 osobniki pochodziły z wolnych populacji. W naszym kraju funkcjonuje osiem wolnych populacji żubra. Najważniejszymi regionami dla tych zwierzą są Puszcza Białowieska (Polska i Białoruś), Kaukaz (Rosja) i Karpaty (Polska, Rumunia, Słowacja i Ukraina). Obecnie obie części Puszczy Białowieskiej zamieszkuje około 1500 żubrów, co czyni ją ważnym matecznikiem dla tego gatunku. Przetrwanie całego gatunku zawdzięczamy zaledwie kilku osobnikom i ogromnej dozie szczęścia. Historia żubra pokazuje, jak szybko można doprowadzić gatunek na skraj wyginięcia oraz jak wiele wysiłku wymaga jego uratowanie.
Puchacz jest objęty ścisłą ochroną gatunkową w Polsce. Wokół jego gniazd wyznaczane są strefy ochronne: przez cały rok w promieniu do 200 m, a sezonowo (od 1 stycznia do 31 lipca) w promieniu do 500 m. Puchacz figuruje w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. W naszym kraju jego populację szacuje się na zaledwie 250–280 par lęgowych, a w województwie lubuskim, gdzie prowadzone są intensywne działania ochronne, zaledwie na 8–10 par.
Ryś jako gatunek nie jest zagrożony w skali świata, natomiast jego populacja w Polsce doświadcza lokalnych, ale bardzo istotnych zagrożeń. Główną przyczynę śmierci dorosłych rysi w naszym kraju stanowi kłusownictwo. Wiele z tych zwierząt ginie w pułapkach na sarny i jelenie zakładanych przez kłusowników. Kolejnym zagrożeniem dla rysi jest rozwój infrastruktury komunikacyjnej, takiej jak drogi i linie kolejowe. Co roku odnotowuje się przypadki rysi zabitych przez samochody i pociągi.
Cała populacja kozicy w Tatrach zamieszkuje obszary chronione w ramach istniejących parków narodowych (Polski Tatrzański Park Narodowy oraz Słowacki TANAP). Z uwagi na niewielką liczebność oraz zamieszkiwanie terenów wrażliwych na zmiany klimatyczne, kozicę uznaje się w naszym kraju za gatunek krytycznie zagrożony. Obecnie kozica boryka się z zagrożeniami takimi jak nadmierna turystyka, zanieczyszczenia środowiska, anomalie klimatyczne oraz niezbadane zbyt bliskie pokrewieństwo w tatrzańskiej populacji, które może prowadzić do występowania szkodliwych mutacji i chorób genetycznych.
Kumak nizinny jest objęty ochroną ścisłą oraz wymaga ochrony czynnej. Mimo że w skali Europy nie jest gatunkiem zagrożonym, to w niektórych regionach obserwuje się spadek jego liczebności. Główne zagrożenia dla kumaka nizinnego obejmują m.in. utratę siedlisk spowodowaną osuszaniem zbiorników wodnych, regulacją rzek i urbanizacją, intensyfikację rolnictwa oraz wprowadzanie obcych gatunków ryb, które stanowią zagrożenie dla skrzeku i kijanek kumaka.
Ponad 100 lat temu w Bałtyku żyło około 100 000 fok szarych, jednak intensywne polowania zredukowały ich liczebność do około 20 000 w latach 40. XX wieku. W latach 70. liczba spadła do około 3 000 osobników z powodu zanieczyszczenia środowiska. Dzięki międzynarodowym wysiłkom ochronnym w latach 80. XX wieku populacja zaczęła rosnąć, a od 2000 roku obserwuje się stopniowy powrót fok na polskie wybrzeże, w tym niewielką kolonię w Ujściu Wisły.
Mimo tych postępów status populacji fok szarych w Bałtyku jest nadal oceniany jako zły, szczególnie pod względem odżywienia i rozrodczości. Główne zagrożenia dla populacji fok szarych w Bałtyku to m.in. kurczenie się siedlisk, spowodowane intensywnym rozwojem turystyki i obecnością ludzi, co utrudnia fokom powrót na miejsca rozrodu, przypadkowe zaplątanie w sieci rybackie, które prowadzi do śmierci wielu młodych fok oraz zanieczyszczenie chemiczne środowiska morskiego.
Bocian czarny jest gatunkiem chronionym w Polsce i na świecie wieloma aktami prawnymi. Mimo to wciąż jest narażony na szereg zagrożeń. Szacuje się, że w naszym kraju istnieje od 1400 do 1600 par lęgowych bociana czarnego. Największym problemem jest utrata siedlisk. Bocian czarny preferuje tereny podmokłe w lasach, a te są sukcesywnie przekształcane przez człowieka. Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian" działa na rzecz ochrony dziko żyjących gatunków i ich siedlisk, koncentrując się na ochronie terenów, które są istotne dla bociana czarnego.
Niedźwiedzie brunatne dawniej występowały w lasach całej Polski, jednak zostały wypierane przez człowieka, który traktował je jako konkurencję i trofeum łowieckie. Obecnie gatunek ten występuje tylko w polskiej części Karpat, gdzie liczebność populacji szacuje się na 60-100 osobników. Niedźwiedź brunatny objęty jest w Polsce ścisłą ochroną i ma status gatunku priorytetowego, jednak jego przetrwanie jest zagrożone.
Monitoring przeprowadzony w latach 2006-2008 wykazał, że tylko w Bieszczadach stan zachowania gatunku oceniono jako właściwy. Główne zagrożenia to fragmentacja siedlisk i uzależnienie od człowieka w obszarach o dużym ruchu turystycznym. W celu ochrony niedźwiedzi konieczne jest zapewnienie im odpowiedniej przestrzeni oraz tworzenie korytarzy migracyjnych, a także lokalizacja wysypisk i ośrodków rekreacyjnych z dala od lasów.
W naszym kraju zimorodek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Na czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski, co oznacza, że nie jest aktualnie zagrożony wyginięciem. Głównym zagrożeniem dla zimorodka jest utrata siedlisk spowodowana nieodpowiednią zabudową zbiorników, zanieczyszczeniem wód oraz niepokojeniem ze strony wędkarzy i turystów. W przeszłości ptaki te zabijano dla piór i przez wyławianie ryb.
W Polsce od 1 października 1936 roku jesiotr jest objęty całkowitą ochroną. Działalność ludzka doprowadziła do tego, że w drugiej połowie XX wieku jesiotra uznano za gatunek wymarły na całym obszarze państw zlewni Morza Bałtyckiego. Jesiotry wyginęły w tym regionie głównie z powodu przełowienia, budowy tam na rzekach oraz zanieczyszczenia wód. Ryby te były masowo poławiane podczas migracji w dół rzek, a także w miejscach tarła, w celu pozyskania mięsa i kawioru. Od 1996 roku podejmowane są próby przywrócenia jesiotra ostronosego do zlewni Morza Bałtyckiego w ramach Konwencji o Ochronie Morza Bałtyckiego HELCOM.
Więcej artykułów u zwierzakach na naszej stronie głównej