Plaga toksycznej gąsienicy w Hiszpanii. Czy zagraża też Polsce?

Plaga korowódki sosnowej w hiszpańskich lasach

Gąsienica korowódki sosnowej (Thaumetopoea pityocampa) jest poważnym problemem dla ekosystemów leśnych. To jeden z głównych szkodników lasów w Hiszpanii i innych regionach Morza Śródziemnego. Atakuje głównie sosny, ale także inne drzewa iglaste, prowadząc do uszkodzenia koron drzew i obniżenia ich zdrowotności. Gąsienice korowódki żerują na igłach i korze, co osłabia drzewa, a w skrajnych przypadkach może prowadzić do ich obumierania.

Zmiany klimatyczne, takie jak cieplejsze i suche okresy, sprzyjają rozwojowi szkodników, a coraz częstsze występowanie korowódki sosnowej w Hiszpanii staje się dużym wyzwaniem dla zarządzania leśnego. Dodatkowo masowe pojawianie się gąsienic wpływa na zdrowie ludzi oraz zwierząt, narażonych na skutki kontaktu z włoskami tych szkodników. Choć cykl życiowy korowódki jest mocno uzależniony od warunków klimatycznych, największe nasilenie skutków związanych z jej obecnością przypada na wczesną wiosnę.

To właśnie wtedy gąsienice opuszczają sosny, przemieszczając się w charakterystycznych korowodach (od których pochodzi ich nazwa). Udają się wówczas do miejsc w glebie, gdzie przechodzą w fazę poczwarki, aby latem przekształcić się w dorosłe osobniki. W ostatnich latach można jednak zaobserwować, że to, co kiedyś było typowe dla kwietnia i maja – schodzenie gąsienic z koron drzew – obecnie zachodzi wcześniej, co jest spowodowane łagodniejszymi zimami, będącymi skutkiem zmian klimatycznych.

Czy korowódka sosnowa zagraża Polsce?

W Polsce korowódka sosnowa (Thaumetopoea pityocampa) naturalnie nie występuje. Gatunek ten jest typowy dla regionów śródziemnomorskich i Europy Południowej, ze względu na ciepły klimat, który nie panuje w naszym kraju. W ostatnich latach zaobserwowano jednak wzrost obszaru żerowania korowódki sosnowej w głąb kontynentu, co związane jest ze zmianami klimatycznymi. W Polsce sporadycznie można spotkać inne gatunki korowódek, takie jak korowódka dębówka (Thaumetopoea processionea), która jest rzadka i lokalna.

Korowódki dębówki pojawiają się głównie w rejonach o cieplejszym klimacie, takich jak Dolny Śląsk czy południowo-zachodnia część kraju. Choć nie stanowią masowego problemu w Polsce, w miejscach ich bytowania mogą wyrządzać szkody w drzewostanach. Istotnym problemem jest ocieplenie klimatu, które sprzyja rozprzestrzenianiu się ciepłolubnych gatunków, takich jak korowódki. Wzrost średnich temperatur i łagodniejsze zimy mogą w przyszłości prowadzić do zwiększenia liczby wystąpień tych szkodników na terenie naszego kraju.

Dlaczego gąsienice korowódki tworzą na drzewach charakterystyczne kokony?

Gąsienice korowódki sosnowej wytwarzają charakterystyczne, białe, gęste struktury przypominające kokony, które są często widoczne na gałęziach drzew, głównie sosen. Gniazda, zbudowane z jedwabnej nici produkowanej przez gąsienice, tworzą bezpieczne miejsce do ich rozwoju. Stanowią schronienie, utrudniając dostęp drapieżnikom, takim jak ptaki czy drapieżne owady. Dodatkowo izolują gąsienice od niekorzystnych warunków atmosferycznych, takich jak zimno, deszcz czy wiatr, zwłaszcza w chłodniejszych porach roku. Pajęczyny ułatwiają również korowódkom poruszanie się po gałęziach drzew, zapewniając wsparcie podczas przemieszczania się po różnych częściach drzewa. Umożliwiają też gąsienicom wspólne żerowanie oraz komunikowanie się, co zwiększa ich szanse na przetrwanie w trudnych warunkach.

Gąsienice korowódki sosnowej opuszczają drzewa zazwyczaj pod koniec wiosny lub wczesnym latem, kiedy kończą okres żerowania. Wówczas gromadzą się w charakterystycznych korowodach, schodząc z gałęzi i przemieszczając się w kierunku miejsc, gdzie mogą zakopać się w ziemi, aby przejść do kolejnego etapu rozwoju – tworzenia poczwarek. Wybierają miejsca dobrze nasłonecznione, gdzie gleba jest sucha i piaszczysta, co ułatwia im kopanie. Następnie każda z gąsienic buduje jedwabisty kokon, w którym przechodzi metamorfozę, przekształcając się w poczwarkę. W tym stadium pozostaje przez kilka miesięcy, a czasem nawet do dwóch lat, czekając na odpowiednie warunki do przekształcenia się w dorosłą ćmę.

Jakie mogą być skutki kontaktu z gąsienicą korowódki sosnowej u ludzi i zwierząt?

Gąsienice korowódki sosnowej pokryte są kłującymi, toksycznymi włoskami, które łatwo odpadają i unoszą się w powietrzu, a kontakt z nimi może prowadzić do podrażnień uszu, nosa i gardła u ludzi i zwierząt, a także wywoływać intensywne reakcje alergiczne. Dermatolodzy zaznaczają, że najczęstszym objawem są zmiany skórne, szczególnie w odsłoniętych częściach ciała, takich jak szyja i kończyny, choć mogą pojawić się także w miejscach zakrytych ubraniem. W przypadku reakcji w drogach oddechowych mogą wystąpić objawy takie jak swędzenie nosa, kaszel oraz trudności w oddychaniu.

Dermatolodzy podkreślają znaczenie unikania kontaktu z gąsienicami dzieci oraz zwierząt domowych ze względu na ryzyko poważnych reakcji, które mogą różnić się w zależności od powierzchni dotkniętej skóry oraz nasilenia objawów. Jeśli pies polizie gąsienicę lub zostanie ugryziony, może doświadczyć poważnych obrażeń, a nawet istnieje ryzyko utraty życia. W rzadkich przypadkach kontakt psa z gąsienicą korowódki sosnowej może prowadzić do śmierci, zwłaszcza gdy drogi oddechowe są poważnie dotknięte stanem zapalnym.

Jeśli podejrzewasz, że twój pies lub inne zwierzę domowe miało kontakt z korowódką, działaj szybko. Obszar dotknięty podrażnieniem dokładnie oczyść wodą, unikając pocierania, aby nie zaostrzyć uwalniania toksyn. Pamiętaj, aby nie pozwolić pupilowi na lizanie podrażnionych miejsc, ponieważ toksyna może się rozprzestrzenić. Niezwłocznie udaj się do weterynarza, informując o kontakcie z korowódką. Leczenie zazwyczaj obejmuje stosowanie kortykosteroidów w celu zmniejszenia stanu zapalnego oraz kontrolowania reakcji alergicznych.

Korowódka sosnowa (Thaumetopoea pityocampa) stanowi poważne zagrożenie dla ekosystemów leśnych w Hiszpanii i innych regionach Morza Śródziemnego. W Polsce gatunek ten naturalnie nie występuje, lecz zmiany klimatyczne sprawiają, że jego zasięg rozprzestrzenia się w głąb kontynentu.

W naszym kraju sporadycznie można spotkać inne gatunki korowódek, takie jak korowódka dębówka (Thaumetopoea processionea), która jest rzadka i lokalna. Jednak coraz łagodniejsze zimy i cieplejsze okresy stwarzają idealne warunki do rozwoju ciepłolubnych gatunków szkodników, w tym korowódki sosnowej, co zwiększa ryzyko ich pojawienia się na terenach Polski.

Ważne jest, aby mieć świadomość zagrożeń związanych z tym korowódką i minimalizować ryzyko kontaktu. Przede wszystkim nie należy pozwalać zwierzętom i dzieciom na dotykanie gąsienic, gdyż może to się skończyć przykrymi skutkami, takimi jak reakcje alergiczne, uszkodzenia skóry, a w rzadkich przypadkach nawet poważnymi zagrożeniami zdrowotnymi.