Orki są jednymi z najbardziej tajemniczych zwierząt na świecie. Żyją w głębinach mórz i oceanów, od czasu do czasu pokazując się ludziom, a ponieważ ważą 4 tony, ich widok robi ogromne wrażenie. Okazuje się jednak, że równie imponujący jest ich umysł.
Orki to zwierzęta społeczne, które potrafią przejawiać nietypowe zachowania, takie jak tymczasowe mody. Jednym z takich trendów było noszenie łososi jako kapeluszy, co zdarzyło się na Oceanie Spokojnym w latach 80. XX wieku. Zachowanie to rozpoczęło się od jednej samicy, która umieściła martwego łososia na swojej głowie. Pozostali członkowie stada widocznie jej pozazdrościli i schwytali własne łososie. Jak wynika z badań opublikowanych w 2004 roku w magazynie naukowym Biological Conservation moda na kapelusze z łososi trwała tylko rok. Później orki uczyły się "modnych tańców"...
Orki żyją w zwartych społecznościach, które są dla nich wszystkim. Kiedy na świat przychodzi młode, zwierzęta ustawiają się w dwóch rzędach i witają je, przewracając się na "plecy". Podobnie robią, gdy spotykają orki z innego stada. Naukowcy ustalili, że zachowanie to służy wyłącznie powitaniu i okazaniu przyjaznych zamiarów. Odnotowano też przypadki, gdy dzika orka rozpoznała przyjaźnie nastawionego człowieka (np. pracownika portu) i codziennie przypływała w to samo miejsce, aby "powiedzieć cześć".
Orki, jeśli chodzi o jakość spożywanego pokarmu, są bardzo wybredne. Te niesamowite zwierzęta zdają się doskonale wiedzieć, że w wątrobie rekina kryją się cenne kwasy, co skłania je do licznych ataków, zwłaszcza na żarłacze białe u wybrzeży Republiki Południowej Afryki, Nowej Zelandii i Meksyku. Jeden z takich ataków został nagrany.
Otaczanie ofiary nie jest jedyną strategią łowiecką orek. Zwierzęta metodę polowania dostosowują do panujących warunków. Są w tym bardzo przebiegłe. Na przykład odpoczywające na krach i lodowych wybrzeżach foki spychają do wody, tworząc fale. Foki ślizgają się po lodzie i trafiaja prosto w ich paszcze...
Orki żyją w grupach rodzinnych, a każda z tych grup posiada własny zestaw charakterystycznych zawołań, które można porównać do czegoś na wzór dialektów. Co ciekawe, orki potrafią naśladować i uczyć się nowych dźwięków, co może wpływać na rozwijanie "słownictwa" w danej grupie. Przykładem jest badanie, w którym naukowcy nauczyli orkę o imieniu Wikie naśladowania ludzkich słów i nawoływań innych zwierząt. Okazało się, że Wikie szybko przyswajała nowe dźwięki i przekazywała je innym orkom – tym sposobem orki w rejonie Sydney zaczęły witać się dźwiękiem przypominającym "cześć".
Badanie opublikowane w czasopiśmie Proceedings of the Royal Society B w 2021 roku wykazało, że więzi społeczne orek są zbliżone do tych obserwowanych u niektórych gatunków naczelnych, w tym ludzi. Orki często nawiązują interakcje z wybranymi członkami swojego stada, zwłaszcza z osobnikami podobnego wieku i płci. To może sugerować istnienie trwałych przyjaźni między nimi. Co więcej, obserwowano też przypadki, gdy orka ryzykowała własnym życiem, aby ocalić najlepszego kumpla. Wiadomo też, orki potrafią rozpoznać się nawet po wielu latach rozłąki.
W 2018 roku obserwowano samicę orki o imieniu Tahlequah, która wykazywała zachowanie sugerujące żałobę. Zrozpaczona matka przez 17 dni pchała martwe dziecko przez 1600 kilometrów oceanu, zanim w końcu je puściła. To zachowanie zostało określone jako "żałobny kondukt". Podobne zachowania żałobne obserwuje się również u innych gatunków wielorybów i delfinów, a także u słoni, co sugeruje, że takie przejawy empatii są powszechne wśród tych społecznych i długowiecznych ssaków.
Orki to bardzo inteligentne zwierzęta, które szybko się uczą. Doskonałym przykładem jest orka Keiko, która zagrała w filmie "Uwolnić orkę". Zwierzę robiło sztuczki, pozwalało jeździć dzieciom na swoim grzbiecie. Innym przykładem były orki trzymane w niewoli w oceanariach – drapieżne ssaki grały w piłkę, a nawet... próbowały rozwiesić pranie. Niemniej zwierzęta te, choć cieszyły tysiące osób, przeżywały katusze. Najlepszym na to dowodem jest fakt, że dzikie orki mogą żyć nawet 100 lat, natomiast te trzymane w niewoli maksymalnie 30. I to też jest przejaw ich inteligencji, a ludzkiej głupoty...
Orki wykazują empatię i troskę o inne członków swojego stada. Przykłady obejmują pomoc rannym lub niepełnosprawnym osobnikom w zdobywaniu pożywienia. Matki orki dbają o swoje młode do czasu osiągnięcia przez nie dojrzałości, a starsze samice uczą młode polowania. Co ważne, samice, które są babciami, żyją średnio o 15 lat dłużej, tak jakby miały jeszcze dla kogo żyć.
Mózgi orek są olbrzymie, mogą ważyć nawet 7 kg. Znaczną ich część obejmują obszary odpowiedzialne za echolokację. Orki emitują dźwięki, aby zlokalizować swoje zdobycze, wykorzystując odbicie fal od potencjalnych ofiar. Pozwala im to rozróżniać różne gatunki zwierząt, w tym uwielbianego przez nich łososia od niezbyt smacznego człowieka. Kolejnym dużym obszarem w mózgu orki jest kora mózgowa – część odpowiedzialna za uczenie, podejmowanie decyzji, pamięć.
Mówi się, że pies to najlepszy przyjaciel człowieka, ale dawniej była to orka. Orki przez wieki pomagały rdzennej ludności Australii i Islandii w polowaniach na wieloryby – wypłaszały je w kierunku ludzi, a nawet holowały za pomocą lin. W zamian otrzymywały wątrobę waleni. Praktyka trwała aż do lat 30. XX wieku, kiedy to przemysł wielorybniczy drastycznie zmniejszył populację wielorybów, co z kolei wpłynęło na orki, które przestały współpracować z ludźmi.
Na początku listopada 2023 roku grupa orek zaatakowała polski jacht pływający w wodach Cieśniny Gibraltarskiej. Zwierzęta uszkodziły ster, przez co łódź zatonęła. W ciągu ostatnich trzech lat odnotowano prawie pół tysiąca podobnych przypadków. Orki podpływają do jachtów i niszczą płetwy sterowe, jedne z najważniejszych części jednostek. Może wynikać to z mody na takie ataki, chęci zabawy, ale również z podpływania zbyt blisko stada – zwierzęta bronią się wtedy, podejmując walkę. Zazwyczaj wygraną.