W wielu osobach wzbudza lęk i odrazę. Jest stawiany na równi z boa dusicielem i jadowitą żmiją. W rzeczywistości nie ma się czego obawiać. Nie jest nawet wężem. Poznajcie padalca — beznogą jaszczurkę, która powszechnie występuje w Polsce.
Padalec zwyczajny nie jest zbyt duży. Większość źródeł podaje, że długość padalca to 40-45 cm, jednak niektóre osobniki są dłuższe i mierzą nawet 50 cm. Co ciekawe, u padalców występuje dymorfizm płciowy, a samice są dłuższe od samców. Aż dwie trzecie ich długości stanowi ogon.
Na pierwszy rzut oka padalec wygląda jak szary wąż, jednak według oficjalnej klasyfikacji jest jaszczurką. Najczęstszym ubarwieniem padalca są odcienie szarości, brązów, ale zdarzają się też osobniki żółtawe i miedziane. Niektóre padalce mają na grzbiecie charakterystyczne ciemne kreski.
Odróżnienie samicy padalca od samca jest bardzo proste. Spodnia strona ciała samicy jest czarna, szara lub ciemnobrązowa. Jej ubarwienie jest jednolite. Z kolei samce padalca mogą mieć na „brzuchu" żółte lub niebieskoszare wzory.
Młode padalce mają odrobinę inne ubarwienie. Są jasnoszare, a ich wierzch przybiera odcienie srebra lub złota. Ich boki i brzuch są czarne, ciemnoszare lu brązowe. Wzdłuż grzbietu mogą mieć ciemną linię, przez co często mylone są z małymi żmijami.
W Polsce najczęściej spotykaną odmianą padalca są osobniki brunatne, jednak padalce mogą występować w wielu kolorach. Jedną z najpiękniejszych odmian są padalce turkusowe, które można spotkać we wschodniej Europie.
Cechą charakterystyczną padalca jest podłużny kształt ciała, który sprawia, że wiele osób błędnie uważa go za węża. W rzeczywistości padalec jest beznogą jaszczurką.
W odróżnieniu od węży padalce nie mają zwężenia między tułowiem a głową. Na oczach padalca można zauważyć ruchome powieki, których węże nie mają. Tuż nad nimi znajdują się niewielkie otwory uszne, których u węży brak.
Ogon padalca kończy się małym wyrostkiem zbudowanym z włóknistego białka, tzw. substancji rogowej. Padalec w razie zagrożenia odrzuca go. Węże nie mogą tego zrobić, gdyż ogon jest integralną częścią ich ciała. Po jego odcięciu lub urwaniu zaczęłyby krwawić.
Padalec a zaskroniec
Najłatwiej odróżnić padalca od zaskrońca po kolorze. Zaskrońce są zielonkawe, a padalce szarobrązowe. Cechą rozpoznawczą zaskrońców są żółte plamy przy głowie — padalce ich nie mają. Zaskrońce są też większe od padalców i mogą osiągać długość do 140 cm.
W przeciwieństwie do padalca zaskroniec jest wężem — mimo to nie należy się go obawiać. Zaskroniec nie jest w stanie udusić człowieka, nie jest też jadowity. Co więcej, wiele osób uważa, że zaskrońce są pożyteczne, ponieważ zjadają gryzonie i owady.
Padalec a żmija zygzakowata
Żmija zygzakowata występuje w wielu umaszczeniach. W Polsce najpospolitsza jest odmiana miedziano-brązowa i szarobrązowa. Najprościej odróżnić żmiję od padalca po wzorze na grzbiecie, którego padalce nie mają. U żmij przybiera on postać charakterystycznego zygzaka.
Należy pamiętać, że żmija jest wężem jadowitym, a kluczowe znaczenie w razie ukąszenia ma czas. Więcej o postępowaniu w przypadku ukąszenia przez żmiję w innym naszym tekście pisała Anna Kaczmarek — redaktorka naczelna działu „Zdrowie". Tekst można przeczytać po kliknięciu w hiperłącze.
Padalce nie są jadowite, ani niebezpieczne. Mogą co prawda ugryźć człowieka, ale raczej nie będzie to bolesne. Jeśli spotkałeś padalca, to nie podchodź do niego i nie bierz go na ręce. Najlepiej oddal się powoli i nie strasz zwierzęcia.
Jeżeli padalec zamieszkał na twoim podwórku, a jesteś herpetofobikiem, czyli osobą, która panicznie boi się jaszczurek i węży, poproś znajomą osobę, by założyła rękawice ogrodowe i przeniosła padalca w bezpieczne miejsce. Możesz też wykorzystać w tym celu szklany słoik.
Pamiętaj jednak, że padalec znajduje się w Polsce pod ochroną. Zabicie zwierzęcia objętego ochroną podlega nie tylko grzywnie, ale również karze pozbawienia wolności do lat dwóch. Nie warto zabijać bezbronnego zwierzęcia po to, by iść do więzienia.
Padalce polują wieczorem. Najchętniej jedzą ślimaki (odmianę bez skorupki), dżdżownice i larwy. Łatwo zauważyć, że wybierają ofiary, które nie są w stanie szybko uciec. Wszystko dlatego, że nie są dobrymi myśliwymi.
Padalce poruszają się powoli. Ich taktyka polowania polega na obserwacji i przyczajeniu się na cel łowów. Kiedy ofiara zbliża się, padalec łapie ją zębami. Nie ma ich zbyt wielu i nie są zbyt ostre, więc zjedzenie niewielkiego posiłku zajmuje mu nawet 10-15 minut.
Padalce kopulują po przebudzeniu się ze snu zimowego. Samiec chwyta samicę za kark, a następnie przytyka do jej kloaki swoją. Wsuwa do jej ciała swojego hemipenisa i w ten sposób zapładnia samicę.
Nie wiadomo, ile dokładnie trwa ciąża padalca. Niektóre źródła podają, że ok. 13 tygodni, inne mówią o trzech miesiącach. Wiele wskazuje na to, że długość ciąży padalca zależy od temperatury ciężarnej samicy.
Napotyka się też sprzeczne informacje dotyczące cyklu życia padalca. Większość źródeł sugeruje, że padalce są żyworodne. Można też spotkać źródła, według których padalce są jajożyworodne, czyli wykluwają się z jajek.
Poród młodych padalców najczęściej odbywa się w lipcu i sierpniu, choć niektóre samice decydują się na „późniejsze macierzyństwo" i rodzą dopiero w październiku. Samica padalca jednorazowo rodzi od 8 do 12 młodych.
Po przyjściu na świat małe znajdują się w osłonkach jajowych, które rozrywają. Bezpośrednio po rodzie mierzą zaledwie 3 cm i są całkowicie bezbronne. Dojrzałość płciową osiągają w wieku ok. 4 lat. Mierzą wtedy średnio 25 cm.
W niewoli padalce żyją 28 lat. To o wiele dłużej niż większość podobnej wielkości jaszczurek. Co ciekawe, najstarszy padalec na świecie miał 54 lata. Taką informację znajdziemy w książce Ulricha Grubera pt. „Płazy i gady, gatunki środkowoeuropejskie".
Na wolności większość padalców nie dożywa czwartego roku życia. Są to zwierzęta powolne, niezdarne, będące łatwym łupem dla drapieżników. Na padalce najczęściej polują bociany, kruki, lisy, a nawet dziki.
Drapieżniki nie są jedynym zagrożeniem dla padalców. Te niewielkie jaszczurki są nękane przez wiele pasożytów, m.in. przez tasiemce i nicienie. Zakażone osobniki umierają w męczarniach przez kilka lat.
Padalce występują w prawie całej Europie, północnej części Afryki i zachodniej Azji. W Polsce padalec jest spotykany na terenie całego kraju. Najczęściej można spotkać go na skraju lasów liściastych, a także na łąkach i polach.
W środowisku miejskim padalec może żerować w żywopłotach i gęstej trawie. Ponadto często można zauważyć go odpoczywającego w mchu, pod tarasami lub kamieniami — są to miejsca, w których padalec się chłodzi.
Co ciekawe, padalca można spotkać również w Tatrach, gdzie bytuje na wysokości ok. 1800 m n.p.m., czyli na granicy hal i kosodrzewiny. Padalce były też widywane na Babiej Górze oraz w Alpach.
W Polsce padalec podlega częściowej ochronie gatunkowej. Oznacza to, że bez uzyskania zgody regionalnego dyrektora ds. środowiska nie można go przetrzymywać, ani zabijać. Szczegółowe informacje o ochronie padalca można znaleźć w ustawie o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.
1. Dawniej w Polsce popularne było przysłowie: „Mała baba jak palec, a zła jak padalec".
2. Padalec nie jest wężem, tylko beznogą jaszczurką.
3. Padalec nie syczy.
4. Padalec nie jest jadowity.
5. W odróżnieniu od węży padalec ma otwory uszne i ruchome powieki.
6. Zimę spędza w norach lub pniach drzew.
7. W razie niebezpieczeństwa mogą odrzucić ogon, który z czasem odrośnie, jednak po odrośnięciu będzie mniejszy.
8. Padalce są znakomitymi pływakami. Często można spotkać je w wodzie.
9. Niektóre padalce przystosowały się do życia w klimacie górskim i lepiej znoszą niskie temperatury.