Te samice mogą mieć dzieci bez samców. 5 gatunków, u których możliwe jest "dzieworództwo"

Partenogeneza to greckie słowo oznaczające "niepokalane poczęcie" odnoszące się do rozmnażania samic bez udziału samca. Chociaż wiele osób zakłada, że taki scenariusz jest możliwy jedynie w "Seksmisji", partenogeneza jest zjawiskiem powszechnym.

Samice niektórych gatunków (np. os) rozmnażają się wyłącznie za pomocą partenogenezy, ale są też gatunki, u których, choć samice zwykle rozmnażające się płciowo, potrafią też spłodzić potomstwo bez samca – zjawisko to fachowo nazywa się partenogenezą fakultatywną.

Partenogeneza fakultatywna najczęściej występuje w ogrodach zoologicznych, gdzie samice nie mają dostępu do samców, a także u gatunków zagrożonych wyginięciem. Oto 5 z wielu gatunków, u których zaobserwowano rozmnażanie w ten sposób.

Pierwsze potwierdzone przypadki partenogenezy u ryb chrzęstnoszkieletowych, do których zaliczają się m.in. rekiny i płaszczki, pojawiły się w 2001 roku u rekina młota trzymanego w niewoli. Rekin ten nie miał kontaktu płciowego z samcem przez co najmniej trzy lata, jednak urodził normalnie rozwiniętą, żywą samicę, a badania genetyczne nie wykazały obecności materiału genetycznego pochodzącego od samca.

W roku 2017 w Australii samica rekina po pięcioletnim oddzieleniu od partnera urodziła trzy młode rekiny. Analizy genetyczne przeprowadzone na próbkach tkanek matki, potencjalnego ojca rekina oraz potomstwa wykazały, że młode rekiny posiadały wyłącznie DNA pochodzące od matki. Była to również pierwsza dokumentacja indywidualnego przejścia z rozmnażania płciowego na partenogenetyczne u jakiegokolwiek gatunku rekina.

Zwykle samce waranów z Komodo staczają między sobą agresywne walki podczas okresu godowego. Niektóre samce utrzymują kontakt z samicą nawet przez kilka dni po kopulacji, aby upewnić się, że nie zapłodni jej inny samiec.

Do niedawna uważano, że warany z Komodo, podobnie jak rekiny, nie posiadają zdolności do partenogenezy. Pierwszy taki przypadek został udokumentowany w 2006 roku w angielskim ZOO w Chester. Samica warana z Komodo, która nigdy wcześniej nie miała kontaktu z samcem, złożyła 11 jaj. Młode miały wyłącznie DNA matki.

Jest to istotne odkrycie, ponieważ warany z Komodo są uznawane za gatunek narażony na wyginięcie według kryteriów IUCN, co sugeruje, że zdolność do rozmnażania się bez kopulacji może odegrać istotną rolę w jego ochronie.

U jaszczurek Whiptail występują wyłącznie samice, a rozmnażanie odbywa się poprzez proces zwany partenogenezą. Oznacza to, że te jaszczurki są zdolne do reprodukcji bez konieczności udziału samców. Naukowcy podejrzewają, że samce tego gatunku wymarły w wyniku choroby związanej z ich płcią.

W ramach nowej strategii reprodukcyjnej i braku samców samice zaczęły odbywać między sobą pseudokopulację i składać jaja. Ich młode są genetycznymi kopami matek. Rodzą się zdrowe i mocne. Pierwszy raz to zjawisko obserwowano w 2001 roku w Ogrodzie Zoologicznym w San Francisco.

W 2012 roku w Ogrodzie Zoologicznym w Louisville w stanie Kentucky odnotowano pierwszy przypadek "dziewiczych narodzin" u pytona birmańskiego, który jest jednym z największych węży na świecie.

Thelma, 11-letnia, 6-metrowa samica pytona, który współdzieliła klatkę z inną samicą, Louise, zaskoczyła naukowców, składając lęg liczący 61 jaj, mimo że przez ostatnie dwa lata nie miała kontaktu z samcem.

Owe jaja zawierały zarówno zdrowe, jak i niezdrowe zarodki, ale ostatecznie doprowadziły do wyklucia się sześciu zdrowych młodych, wszystkich płci żeńskiej. Po tych niezwykłych narodzinach ich materiał genetyczny został poddany szczegółowym analizom przez naukowców z Biological Journal of the Linnean Society, którzy potwierdzili, że Thelma jest jedynym rodzicem tego wyjątkowego potomstwa.

Samica krokodyla schwytana w wieku dwóch lat została umieszczona w parku Parque Reptilandia na Kostaryce, gdzie przez kolejne 16 lat nie miała kontaktu z żadnym przedstawicielem swojego gatunku. Jednak w styczniu 2018 roku zaskoczyła naukowców, składając jaja.

7 czerwca 2023 roku naukowcy ujawnili wyniki badań, z których wynika, że aż 7 z 14 jaj wykazywało obecność zarodków. Jaja zostały poddane inkubacji, jednak z żadnego nie wykluł się mały krokodyl. Po trzech miesiącach krokodyle jaja zostały otwarte, a w jednym z nich odkryto rozwinięty, ale nieżywy płód. Badania genetyczne wykazały, że był identyczny genetycznie jak jego matka.

Naukowcy podkreślają, że nie jest to niczym niezwykłym – młode powstające w wyniku aseksualnej reprodukcji często rozwijają się nieprawidłowo i nie są w stanie przeżyć. Ubolewają jednak nad śmiercią płodu, ponieważ "krokodyle są jednymi z najlepszych matek w świecie zwierząt".

Partenogeneza, czyli rozmnażanie się bez samca, ma zalety. Po pierwsze, to efektywne wykorzystanie zasobów i energii, co może przyspieszyć reprodukcję i oszczędzić zasoby. W końcu nie trzeba dzielić się z samcami jedzeniem...

Po drugie, organizmy korzystające z partenogenezy są genetycznie stabilne, co pomaga zachować pewne cechy i dostosować się do środowiska, a brak konieczności współżycia minimalizuje ryzyko infekcji.

Po trzecie, dla niektórych gatunków jest to doskonały sposób na przetrwanie w trudnych warunkach lub na odległych obszarach, gdzie nie ma samców. To też doskonała adaptacja dla warunków zagrożonych i dowód na niezwykłą elastyczność przyrody.