Są starsze od Mona Lisy, żyły za czasów Michała Anioła i mogły być świadkiem twoich narodzin. Mowa o rekinach polarnych, niesamowitych zwierzętach, które mogą żyć nawet 500 lat. Możliwe, że to najstarsze żyjące zwierzęta na świecie. Poznaj ich historię.
Rekiny nie bez powodu nazywane są "żywymi skamieniałościami”. Pierwsi przedstawiciele tego gatunku pojawili się na ziemi już 450 milionów lat temu. Oznacza to, że drapieżne ryby przetrwały aż pięć masowych wyginięć. Tego szczęścia nie miały na przykład tygrysy szablozębne, dinozaury i mamuty.
Ze wszystkich rekinów najkrócej żyją rekiny młotowate, które umierają w wieku 40-44 lat. Żarłacze białe, zwane inaczej "rekinami ludojadami", zwyczajowo żyją ok. 70 lat. Ze wszystkich gatunków rekinów jeden szczególnie wyróżnia się pod tym względem. To rekin polarny, który według najnowszych badań może żyć nawet 500 lat.
Oznacza to, że niektóre żyjące dzisiaj rekiny polarne, urodziły się przed Zygmuntem III Wazą, mogły widzieć, jak Magellan opływa świat i usłyszeć o reformach Lutra. Kiedy były "nastolatkami” wybuchło Powstanie Chmielnickiego, a do Krakowa dotarła dżuma. Dożywając sędziwego wieku 500 lat, ustanowiły nowy rekord długowieczności.
Rekin polarny, nazywany inaczej rekinem grenlandzkim, jest jednym z największych drapieżników na świecie. Może mierzyć nawet 7 m długości. Z tempem wzrostu szacowanym na mniej niż centymetr rocznie zawsze był uważany za istotę długowieczną, ale nikt nie wiedział, ilu lat może dożyć.
Rekiny polarne, w przeciwieństwie np. do żarłacza białego, nie mają twardych części ciała, w których odkładają się "warstwy wzrostu” zwane inaczej otolitami. Po ich przekrojeniu u większości ryb można zauważyć nakładające się na siebie pierścienie (takie jak u drzewa) wskazujące na konkretny upływ czasu, np. dziesięciolecie lub rok.
Rekiny polarne takich struktur nie mają. Z tego powodu dokładne oszacowanie ich wieku uchodziło za niemożliwe. Sposób na rozwiązanie tej zagadki w 2013 roku znalazł międzynarodowy zespół naukowców, któremu przewodził Julius Nielsen, biolog morski z Uniwersytetu w Kopenhadze.
Wyniki badań opublikowano w czasopiśmie naukowym Science. Badacze opisali również metodologię badań — zamiast szukać charakterystycznych zwapnień, zbadali soczewki oczu rekinów. Okazało się, że oczy rekinów polarnych z czasem gromadzą białka. Na podstawie ich liczby można oszacować wiek rekina.
Naukowcy połączyli uzyskane informacje z szacowanym tempem wzrostu rekina wynoszącym mniej niż centymetr rocznie. Tym sposobem stworzyli mechanizm umożliwiający dokładne oszacowanie ich wieku.
Największy rekin w grupie obserwowanej przez Nielsena i innych naukowców miał nieco ponad 5 metrów długości. Badacze oszacowali wiek ryby na ok. 398 lat, ale jak wskazuje Nielsen, możliwy przedział wiekowy tego rekina wynosi od 278 do 521 lat.
Oznacza to, że badana samica rekina urodziła się w latach 1501-1744, natomiast najbardziej prawdopodobna data jej urodzenia przypada na połowę XVII wieku. Nawet zakładając, że ma "tylko” 278 lat, nadal jest najstarszym zwierzęciem świata.
Wiadomo też, że samice rekinów polarnych dojrzałość płciową osiągają dopiero po osiągnięciu długości czterech metrów. Oznacza to, że zanim wydadzą na świat młode, skończą 150 lat.
Dla porównania Jeanne Calment uważana za najstarszą osobę, która kiedykolwiek żyła, przeżyła 122 lat. Kobieta pochodząca z Francji zdążyła pochować swoje dzieci i wnuki. Rekin polarny, urodzony tego samego dnia co ona, nadal czeka na osiągnięcie dojrzałości płciowej. Mówiąc wprost — jest nastolatkiem.
Rekiny polarne żyją w wodach na głębokości 2200 metrów w temperaturze sięgającej od 2 do 7 stopni Celsjusza. Ich ciała składają się z dużych ilości związków chemicznych zapobiegających zamarzaniu. Pływają wolno, by oszczędzać energię.
Żywią się głównie rybami, kalmarami i padliną, ale badacze w ich żołądkach znaleźli szczątki niedźwiedzi polarnych, koni i reniferów. Niektóre dane sugerują, że rekiny polarne polują grupowo na foki i morsy. Ważą 1,5 tony.
Występują w wodach Morza Północnego, Morza Białego, Oceanu Arktycznego i północnego Atlantyku. I chociaż są uważane za najstarsze zwierzęta na świecie, a ich rozmiary są ogromne, to trudno je spotkać. Z drugiej strony, przez wolne tempo poruszania, są łatwym łupem.
Naukowcy alarmują, że większość rekinów polarnych żyjących w morzach i oceanach to osobniki nowo narodzone albo takie, które nie osiągnęły jeszcze dojrzałości płciowej. Starsze zwierzęta zostały wytępione i nie ma zbyt wielu osobników, które mogłyby urodzić młode.
Wszystko za sprawą polowań na rekiny polarne odbywających się w I połowie XX wieku. Z ich wątroby produkowano wtedy olej maszynowy. Kiedy znaleziono syntetyczną alternatywę dla tej substancji, połów rekinów polarnych spadł, ale populacji nie udało się odbudować. Na szczęście dla nich — ich mięso jest trujące.
Potrzeba co najmniej kolejnych 100 lat, aby młode obecnie rekiny stały się aktywne seksualnie i zaczęły rodzić młode. Miejmy nadzieję, że to nastąpi. Ogromnym zagrożeniem dla rekinów polarnych jest zmniejszenie populacji mniejszych ryb i globalne ocieplenie.
prof. Julius Nielsen
biolog morski z Uniwersytetu w Kopenhadze
Więcej:
Zwierzęta