Jeże to sympatyczne i pożyteczne zwierzęta, które podbiły serca Polaków. Zmniejszają liczbę owadów, są nieszkodliwe i... śliczne. Jak zwabić je do swojego ogródka? I jak o nie dbać, gdy już się zadomowią?
W Polsce mieszkają dwa gatunki jeży. Pierwszy to jeż wschodni (Erinaceus roumanicus), który występuje w niemal całym kraju, a drugi to jeż zachodni (Erinaceus europaeus), którego można spotkać w województwie dolnosląskim, zachodniopomorskim i lubuskim.
Trudno je odróżnić na pierwszy rzut oka. Jeże wschodnie są trochę mniejsze od zachodnich i mają mniej kolców. Najważniejszą różnicą między jeżem wschodnim a zachodnim jest kolor brzuszka, który u jeży zachodnich jest czarny, a u wschodnich biały.
Oba jeże należą do największych ssaków owadożernych w Polsce. Mogą dorastać do 27 cm i ważyć 1,2 kg. Ich wierzch pokrywa kolczasty płaszcz, a brzuch szorstkie futerko. Ich oczy są malutkie i bystre. Co ciekawe, jeże mają ogon, który dorasta do 20 mm.
Przeciętny jeż ma od 6 do 8 tysięcy kolców. Kolce jeża u nasady mają jasny kolor, który stopniowo przechodzi w brązowo-czarny, a na końcówce się rozjaśnia. Średnia długość kolców jeża wynosi ok. 2 cm.
Jeże na pierwszy rzut oka wydają się nieporadne, ale nic bardziej mylnego. Są wytrawnymi wspinaczami i pływakami, jednak ich prawdziwą domeną są nocne wędrówki. Jeż w nocy potrafi pokonać dystans dwóch kilometrów.
Przekonanie że jeż nosi na grzbiecie jabłka jest błędne. Po pierwsze, jak jeż miałby je sobie tam położyć? Jego rączki są na to za krótkie. Po drugie, ten zwierzak preferuje mięso. Głównym składnikiem diety jeża są ślimaki, owady, padalce i ptasie jaja.
Niepozorny jeż jest świetnym myśliwym i potrafi upolować nawet żmiję. Jeż jest też jednym z niewielu ssaków, który potrafi złapać ropuchę. Jego ogromnym atutem jest wysoka odporność na jad.
Jeża w ogrodzie można karmić specjalną karmą dla jeży, karmą dla szczeniąt lub kotów (najlepiej w małych w kawałkach), mięsem i warzywami. Można też kupić jeżowi robaki, a przede wszystkim - należy podawać mu wodę.
Tym możesz dokarmiać jeża:
Tych produktów nie podawaj jeżowi:
Bardzo dobrą rzeczą, którą możesz zrobić dla jeża w ogrodzie, jest codzienne dawanie mu wody. Miseczkę z wodą dla jeża ustaw w ustronnym miejscu, np. w wysokiej trawie lub gęstych krzakach. Zwierzę na 100 proc. z niej skorzysta.
Jeża do ogrodu nie można kupić sobie w sklepie zoologicznym. Jeża trzeba do niego zwabić! Oto kilka wskazówek, które pomogą w zaproszeniu kolczastego gościa. Zrealizuj je wszystkie i cieszą się obecnością nietypowego czworonoga w ogrodzie. Wiosną, gdy obudzi się ze snu zimowego, będzie zjadał owady.
Jeżeli chcesz, żeby jeż zamieszkał w twoim ogrodzie, to nie możesz o niego przesadnie dbać. W naturze jeże mieszkają w lasach liściastych, parkach i zagajnikach. Lubią też kompostowniki, ogródki działkowe i przedmieścia.
Występują wszędzie tam, gdzie są drzewa, wysoka trawa i krzewy. Znajdź zatem w swoim ogrodzie miejsce na bujną roślinność, zasadź łąkę miejską, nie zbieraj zimą wszystkich liści. W ten prosty sposób zapewnisz jeżowi schronienie.
Środki chwastobójcze są dla zwierząt bardzo niebezpieczne. Mogą powodować biegunkę, wymioty, prowadzić do odwodnienia, zaburzeń neurologicznych, a nawet do śmierci. Potrafią zabić nawet dużego psa, a co dopiero małego jeża...
Pamiętaj więc, by używać wyłącznie ekologicznych środków ochrony roślin. Nie rozkładaj w ogrodzie trutek na gryzonie i nie spryskuj trawnika chlorowaną wodą. Możesz też porozmawiać na ten temat z sąsiadami.
Jeże nie potrafią przejść obojętnie obok wody. To jeden z gatunków najbardziej narażonych na odwodnienie. To zjawisko ma miejsce szczególnie w okresie wiosennym, gdy jeże powoli wybudzają się ze snu zimowego, a także w trakcie upałów.
Wodę dla jeża postaw w zacienionym miejscu, np. w pobliżu gęstych krzaków. Wymieniaj ją przynajmniej raz dziennie, a za każdym razem myj miseczkę. Dzięki temu ogrodowy jeż uniknie inwazji pasożytów, np. giardii lamblii.
W wielu sklepach internetowych można kupić gotowe domki dla jeży. Należy jednak zwrócic uwagę na ich rozmiar. Domek dla jeża powinien mieć minimum 0,5 m długości i około 0,4 m szerokości.
Najlepsze są budki ze zdejmowanym dachem, ponieważ najłatwiej utrzymać je w czystości. Dobrym wyborem są domki z naturalnego drewna - bez dodatku lakieru i impregnatów. Taką budkę najlepiej postawić w gęstych krzakach i wyścielić słomą, siankiem lub liśćmi.
Domek dla jeża można też zrobić samodzielnie z drewnianej skrzynki lub palet. Wystarczy postawić je w bezpiecznym miejscu i zasypać liśćmi. Możliwe, że późną wiosną w takim domku pojawiają się młode.
Jednym z najgroźniejszych wrogów jeży są kosiarki. Odpoczywające w wysokiej trawie jeże bardzo często padają ich ofiarą. Dlatego zanim rozpoczniesz koszenie, upewnij się, że w trawie nia ma jeża.
Jeżeli chcesz zaprosić jeża do ogrodu, ogranicz koszenie do niezbędnego minimum. Nie musisz "zapuszczać" całej działki, wystarczy jej fragment. Pamiętaj też, by nie nawozić trawy ciężką chemią.
Zagrożenie dla jeża stwarzają nie tylko kosiarki, ale równiez niezabezpieczone kanały i studzienki. Jeż po wpadnięciu do nich nie ma szans przeżycia. Podobnie jest z oczkami wodnymi, z których jeże nie mogą się wydostać. Pamiętaj, żeby przed wabieniem jeża zabezpieczyć wszystkie niebezpieczne miejsca.
Wiele osób o tym zapomina, ale przecież jeż jakoś musi do ogródka wejść! Nie pomagają w tym betonowe wylewki i szczelne ogrodzenie. Upewnij się, że jeż będzie mógł dostać się na teren twojej posesji, a w razie potrzeby wytnij mu przejście. Dopilnuj, żeby dziura nie była za mała, a jeż w niej nie utknął.
Jeż wbrew powszchnemu nie ryje w ziemi, nie niszczy kwiatków i nie robi wielkich kup. Odchody jeża przypominają nieco odchody gryzoniów albo szopa pracza. Zazwyczaj szybko się rozkładają i nie są uciążliwe.
Z obecności jeża w ogrodzie można czerpać wiele korzyści. Jeże zjadają padlinę, zmniejszają liczebność szkodników i owadów. Są też postrachem dla jadowitej żmii zygzakowatej, ślimaków i chrząszczy.
W październiku jeże zapadają w sen zimowy. Hibernują w gniazdach ukrytych w gęstych krzakach, pod konarami drzew lub liśćmi. Na ten czas ich metabolizm i bicie serca drastycznie zwalnia. Ze snu zimowego wybudzają się dopiero w kwietniu.
Jeże jesienią nie gromadzą zapasów na zimę, ale zanim zapadną w sen zimowy, próbują się najeść. Dokarmianie ich w tym okresie na pierwszy rzut oka wydaje się rozsądne, ale nic bardziej mylnego.
Jeże dokarmiane jesienią mogą nie zapaść w sen zimowy, gdyż ich organizm nie otrzyma z zewnatrz informacji o braku pokarmu. Brak hibernacji jest dla jeży ogromnym zagrożeniem, ponieważ na zewnątrz mogą zamarznąć.
Na czas zimowania należy zapewnić jeżowi spokój. Pilnować, żeby pies nie rozkopał jego gniazda, ponieważ grozi to wychłodzeniem i śmiercią zwierzęcia. Nie wolno również budzić jeża i polewać go wodą.
Jeże mają trudne życie w mieście. Są wybudzane ze snu zimowego, rozjeżdżane kosiarką, wpadają po samochody. Giną też w wypalanych trawach, toną w oczkach wodnych, są rozszarpywane przez psy i lisy. Jak pomóc choremu lub rannemu jeżowi i kiedy należy to zrobić?
Objawy wskazujące, że jeż potrzebuje pomocy:
Pierwsza pomoc dla jeża:
Jeżeli zauważysz osłabionego, chorego lub rannego jeża, skontaktuj się z najbliższym ośrodkiem rehabilitacji jeży, lecznicą weterynaryjną lub Strażą Miejską. Wykaz instytucji upoważnionych do pomocy znajdziesz na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.
Małe jeże rodzą się w kwietniu i maju po trwającej 5 tygodni ciaży. Samica rodzi jednocześnie od 1 do 9 młodych. Malutkie jeżyki rodzą się z kolcami. Przychodzą na świat w cienkiej błonie, która pęka chwilę po narodzinach.
Po 11 dniach małe jeże nabywają odruch zwijania się w kulkę. W wieku dwóch tygodniu otwierają oczy. Matka karmi je mlekiem do 4 tygodnia życia, a w okolicach 7-8 tygodnia przepędza je z gniazda i zmusza do samodzielnego życia.
Jeże mają specjalny układ mięśniowy, dzięki któremu zwijają się w kulkę i ranią przeciwnika kolcami. Mimo takiego wyposażenia jeże bardzo często giną śmiercią tragiczną: pod kołami samochodów, rozszarpane przez psy, wypalone razem z trawą.
Naturalnymi wrogami jeży są psy, borsuki, sowy i lisy. Duże zagrożenie dla ich zdrowia stanowią również choroby pasożytnicze i kleszcze. Jednak największe niebezpieczeństwo dla jeży stwarzają ludzie.
Maksymalna długość życia jeża to 6 lat, jednak wiele z nich nie dożywa dorosłości i ginie już w pierwszym roku życia. W wielu przypadkach na śmierć skazane są oseski, czyli maluchy, którymi nie opiekuje się matka.
Dawniej wierzono, że krew i prochy jeża mają właściwości lecznicze. Tułowia martwych zwierząt mieszano ze smołą i robiono z nich preparaty na porost włosów. W ten sposób zginęło wiele zwierząt.
Na szczęście te praktyki ukrócono i w 1984 roku wprowadzono ścisłą ochronę gatunkową jeży. Przepisy zmieniono w 2014 roku. Od tamtej pory jeże w Polsce objete są ochroną częściową. Na jeże nie wolno polować.
Jeży nie można brać do domu, niszczyć ich siedlisk, płoszyć, straszyć i krzywdzić. Co więcej, w Polsce funkcjonuje wiele miejsc mających na celu leczenie i rehabilitację jeży, a także przywracanie ich do naturalnych siedlisk.
Jeże europejskie w Polsce znajdują się pod ochroną i nie można trzymać ich w domu. Wyjątek stanowią jeże hodowlane, które kosztują od 200 do 1000 złotych. Można kupić je w specjalnych hodowlach i niektórych sklepach zoologicznych.
Największą popularnością cieszą się jeże pigmejskie, które są znacznie mniejsze od "naszych jeży". Przeciętny jeż pigmejski waży 350-700 g i mierzy od 15 do 25 cm długości. W domu powinien mieszkać w terrarium.
Jednak zanim zdecydujesz się na hodowanie jeża w domu pamiętaj, że opieka nad nimi mocno odbiega od opieki nad psem czy kotem, a jeże same w sobie nie są zbyt wylewne w okazywaniu uczuć. Cudownie, jeśli twoim zdaniem, właśnie na tym polega ich urok.
Więcej:
Zwierzęta